Chống "vỡ" Quỹ BHXH: Không chỉ là nâng tuổi nghỉ hưu

Khả năng "vỡ" quỹ từ năm 2037

Đó là nhận định của Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đỗ Thị Xuân Phương. Theo kết quả tính toán, dự báo với mức đóng góp và mức hưởng chế độ BHXH như quy định hiện hành, tới năm 2023, số thu sẽ bằng số chi. Đến năm 2037, nếu không điều chỉnh chính sách hoặc không phát triển mạnh đối tượng, tăng thu hoặc giảm chi thì số thu BHXH sẽ không bảo đảm khả năng chi trả.

Trong một nghiên cứu độc lập, chuyên gia Carlos Galian, đại diện Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam còn đưa ra những nhận định đáng lo ngại hơn. Cụ thể, quy định về tuổi hưu hiện hành của Việt Nam còn thấp so với thế giới. Trong khi đó, tuổi thọ trung bình của nước ta ngày càng tăng khiến thời gian trả lương hưu kéo dài. Quỹ BHXH Việt Nam có thể thâm hụt từ năm 2021 và hoàn toàn cạn kiệt vào năm 2034 nếu không có những điều chỉnh kịp thời, đặc biệt trong chính sách bảo hiểm hưu trí (BHHT).

Để cải thiện tình hình, trong Dự thảo Luật BHXH mới nhất, BHXH Việt Nam và Bộ LĐ-TB&XH thống nhất đề nghị hai phương án quy định lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu đối với từng nhóm đối tượng. Ở phương án 1, từ năm 2016, đối với cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) cứ 3 năm tăng 1 tuổi cho đến khi đạt 62 tuổi đối với cả nam và nữ. Từ năm 2020 trở đi, các đối tượng còn lại cứ 3 năm tăng 1 tuổi cho đến khi đạt 62 tuổi đối với cả nam và nữ. Phương án 2 là, từ năm 2016, CBCCVC cứ 3 năm tăng 1 tuổi cho đến khi đạt 60 tuổi đối với nữ và 62 tuổi đối với nam. Tới năm 2020, các đối tượng còn lại cứ 3 năm tăng 1 tuổi cho đến khi đạt 60 tuổi đối với nữ và 62 tuổi đối với nam. Giải pháp song song là đưa thêm chính sách BHHT bổ sung để CBCCVC có thêm điều kiện lựa chọn. Như vậy, nếu được đồng ý, ngoài việc tham gia bảo hiểm bắt buộc và bảo hiểm tự nguyện thì người lao động còn có thể tham gia BHHT bổ sung để tăng thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống khi nghỉ hưu.

Cần giải pháp đồng bộ

Trước đề xuất nêu trên, không ít chuyên gia đánh giá, bên cạnh những mặt tích cực, sẽ xuất hiện những hệ lụy trên các lĩnh vực kinh tế-xã hội, đòi hỏi cần được nghiên cứu thấu đáo.

Theo ông Đặng Như Lợi, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội, nếu thực hiện việc tăng tuổi hưu, trước sau Quỹ BHHT cũng sụp đổ (sớm nhất là năm 2040, còn muộn nhất là năm 2080). Vì vậy, cần xây dựng luật riêng về BHHT vì mục tiêu, tính chất, nguyên tắc khác hoàn toàn với các chế độ BHXH còn lại. Còn Phó Tổng Thư ký Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Mai Đức Chính bày tỏ, nâng tuổi nghỉ hưu thì cơ hội việc làm và thăng tiến của những người trẻ tuổi sẽ gặp khó. Sức hấp thụ của các cơ sở sử dụng lao động nghề may mặc, ngành cao su sẽ ra sao khi hiện nay đa phần công nhân nữ trong khối này đều muốn nghỉ hưu ở độ tuổi 45-50 hoặc sớm hơn? Và chừng nào chưa giải quyết được những câu hỏi này thì quyền lợi của người lao động còn bị ảnh hưởng. Theo đó, ông Mai Đức Chính đề nghị giữ độ tuổi nghỉ hưu như Bộ luật Lao động 2012. Đồng thời, bổ sung thêm đối tượng người tham gia BHXH trên 20 năm, chưa đủ tuổi về hưu, bị bệnh ung thư hoặc nan y thì được hưởng BHXH một lần; không khống chế tuổi trần tham gia BHXH tự nguyện và có chính sách hỗ trợ đối tượng tham gia BHXH tự nguyện để người lao động được hưởng chế độ hưu trí khi hết tuổi lao động.

Trong số các góp ý BHXH Việt Nam nhận được, kiến nghị nêu trên mang tính nhân văn cao, nhưng xét cho cùng, không phải không có giải pháp đột phá khi nguy cơ "vỡ" Quỹ BHXH đang tới gần. Trên thực tế, lý do Quỹ BHXH ngày càng "hụt hơi" không chỉ do tiền thu ít, người tham gia cũng ít mà còn do nợ đọng BHXH. Hiện ngày càng nhiều doanh nghiệp chây ỳ nộp BHXH, đặc biệt tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh và các doanh nghiệp FDI (chiếm 70% tổng số nợ). Dù vậy, pháp luật hiện hành chưa đưa tội danh trốn đóng BHXH vào Bộ luật Hình sự giống như tội trốn thuế. Đặc biệt, mức phạt chậm đóng chỉ chiếm 1% lãi suất đầu tư của quỹ đối với những đơn vị vi phạm nên chưa đủ sức răn đe. Trong khi đó, ngay cả quy định về thủ tục, hồ sơ tham gia BHXH chưa dễ dàng, ít được tuyên truyền tại cơ sở nên nhiều người dân dù cần nhưng không biết mình cũng có thể được thụ hưởng dịch vụ này, số khác lại thiếu mặn mà. Cả nước mới có khoảng 10,5 triệu người tham gia BHXH bắt buộc, chỉ đạt khoảng 78% so với số lao động thực tế phải tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của Luật BHXH.

Như vậy, để bảo đảm tính bền vững của Quỹ BHXH, không chỉ đơn giản ở chuyện nâng tuổi nghỉ hưu và mở thêm dịch vụ BHHT bổ sung mà cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp khác. Từ việc xác định mức đóng - hưởng hợp lý, đẩy mạnh tuyên truyền, cải cách thủ tục hành chính để tăng cường độ bao phủ của chương trình BHHT và tăng chế tài xử phạt đối với các hành vi gian lận.