Bảo đảm năng lượng- Bài toán “hai đáp số”

Bảo đảm năng lượng được nhiều chuyên gia gọi là bài toán "hai đáp số", tức là phải giải quyết từ hai phía: tăng nguồn cung và tiết kiệm từ người sử dụng. Trong khi nỗ lực tăng nguồn cung chưa thể theo kịp nhu cầu, thì tiết kiệm điện được coi là giải pháp quan trọng, song chưa được thực hiện hiệu quả.

Sản xuất thép nằm trong nhóm những ngành tiêu tốn nhiều năng lượng. Ảnh: Đàm Duy

Công nghệ lạc hậu gây lãng phí

Theo thống kê, việc tiêu thụ điện cho sản xuất ở Việt Nam còn lãng phí, hiện cao nhất trong khu vực. Chẳng hạn, để tăng trưởng kinh tế 1, tăng trưởng điện phải tốn 2-2,5 lần, trong khi các nước lân cận chỉ 1-1,5 lần. Thống kê của Tập đoàn EVN cũng cho thấy, riêng quý I-2011, lượng điện thương phẩm đạt 21.100 triệu kWh, tăng 12,16%, trong đó điện tiêu dùng nội địa tăng 12,23%. So sánh với tốc độ tăng trưởng GDP của quý I, tốc độ tăng trưởng điện đã tăng 2,25 lần, nhất là công nghiệp, tốc độ tăng trưởng điện thương phẩm là 15,93%, gấp 2,91 lần tốc độ tăng trưởng GDP của ngành công nghiệp. Rõ ràng việc sử dụng điện vẫn kém hiệu quả.

Lãng phí năng lượng trong sản xuất, sử dụng kém hiệu quả và công nghệ lạc hậu ngày càng trở thành vấn đề nan giải. Một khảo sát gần đây tại hai trung tâm công nghiệp lớn của cả nước là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đã cho thấy điều đó. Ở Hà Nội, khảo sát trên 5 nhóm ngành trọng điểm tiêu thụ năng lượng là vật liệu xây dựng; cơ khí, sản xuất thiết bị; dệt may, da giày; hóa chất; chế biến thực phẩm, đồ uống và thuốc lá cho thấy, dây chuyền công nghệ phần lớn lạc hậu, không đồng bộ, nên suất tiêu hao nhiên liệu khá lớn. Tại TP Hồ Chí Minh, khảo sát sơ bộ cho thấy, chỉ có 1% công nghệ sản xuất của các DN ở đây đạt trình độ hiện đại, 51% công nghệ đạt trung bình khá, 48% lạc hậu.

Năng lượng tiêu hao cho một đơn vị sản phẩm trong nhiều ngành công nghiệp của nước ta cao hơn nhiều so với các nước phát triển. Cường độ năng lượng trong công nghiệp của Việt Nam cao hơn Thái Lan, Malaysia khoảng 1,5-1,7 lần. Tỷ lệ giữa tăng trưởng nhu cầu năng lượng so với tăng trưởng GDP của nước ta đến gần 2 lần, trong khi ở các nước phát triển, tỷ lệ này là dưới 1. Số liệu từ Bộ Công thương khẳng định, rất nhiều ngành ở nước ta hiện nay còn lãng phí và khả năng tiết kiệm còn rất cao, như sản xuất xi măng, thép, sành sứ, đông lạnh... của nước ta có thể đạt hơn 20%; lĩnh vực xây dựng dân dụng, giao thông vận tải hơn 30%; khu vực sinh hoạt và hoạt động dịch vụ tiềm năng tiết kiệm cũng không nhỏ. Một ví dụ, để sản xuất 1m3 bia, các nhà máy của nước ta phải tốn 10-20m3 nước, 200-285 kWh điện, trong khi công nghệ tốt nhất được sử dụng tại một số nước Đông Nam Á là 4-6m3 nước và 120 kWh điện.

Vì thế, việc cung cấp và tiết kiệm điện phải song hành, thậm chí tiết kiệm phải được coi trọng hơn cả cung cấp nguồn điện, vì chi phí bỏ ra để tiết kiệm 1 kWh điện năng ít hơn nhiều so với đầu tư để sản xuất ra 1 kWh trong các nhà máy điện.

Sức ép đổi mới công nghệ

Nói về tác động của giá điện, các chuyên gia cho rằng, giá điện, xăng tăng sẽ tác động đến giá thành sản phẩm và giảm lợi nhuận của DN. Để tồn tại, DN buộc phải đổi mới công nghệ, sắp xếp lại sản xuất, tiết kiệm, chống lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng.

Trong lộ trình phát triển của mình, Việt Nam đang dần vượt qua giai đoạn cạnh tranh bằng lợi thế giá rẻ sang giai đoạn cạnh tranh chất lượng và hiệu quả. Do đó, đổi mới công nghệ là tất yếu để tăng năng suất lao động, tăng giá trị gia tăng... cạnh tranh tốt hơn. Theo đó, đổi mới công nghệ sẽ mang lại lợi ích về tiết kiệm chi phí.

Để đối phó với tăng giá điện, cùng với việc thu hẹp sản xuất, tiết kiệm tiền lương hay những biện pháp ngắn hạn khác; nhiều DN đã chọn cách đột phá là đổi mới công nghệ để cắt giảm chi phí điện, lâu dài là nâng cao năng lực cạnh trạnh. Tuy nhiên, trong những năm qua, tốc độ đổi mới công nghệ ở nước ta còn thấp, khoảng 10-11%. Số liệu điều tra do Bộ Kế hoạch - Đầu tư và Tổ chức Phát triển công nghiệp LHQ (UNIDO) đưa ra mới đây cho thấy, mức đầu tư đổi mới công nghệ của DN ở Việt Nam chỉ chiếm 0,2-0,3% doanh thu hằng năm, trong khi con số này ở Ấn Độ 5%, Hàn Quốc 10%.

Việc áp dụng giá điện theo cơ chế thị trường, có thể khiến DN khó khăn, nhưng sẽ là sức ép buộc DN phải thực hành tiết kiệm và đổi mới sản xuất để tồn tại.